ដើម្បីធ្វើឲ្យប្រសើរឡើងនូវវិធីសាស្រ្តបង្រៀនតាមបែបសិស្សមជ្ឈមណ្ឌល រួមទាំងការងារជាក្រុម វាទាមទារការប្តេជ្ញាចិត្តប្រកបដោយនិរន្តរភាព និងទូទាំងសាលា។ ពិចារណាការងារជាក្រុម៖ ផ្នែកទី 2　　グループワークを含む生徒中心の授業方法の充実のためには、学校全体での継続的な取り組みが必要です。グループワークを考える：その２

　នៅពេលអ្នកខាងក្រៅដូចជារូបខ្ញុំទៅសាលារៀនដើម្បីសង្កេតមើលការបង្រៀន ជាធម្មតាខ្ញុំឃើញមេរៀនតែមួយ ឬពីរប៉ុណ្ណោះដែលបានបង្រៀននៅថ្ងៃនោះ។

　មានអ្នកអានខ្លះប្រហែលជាបានទៅសាលាជប៉ុនដើម្បីសង្កេតមើលការបង្រៀនរួចហើយ។ សូម្បីតែពេលនោះ វាគ្រាន់តែជាមេរៀនតែមួយដាច់តែឯងប៉ុណ្ណោះ។ ខណៈពេលដែលអ្នកអាចឮការពន្យល់អំពីមេរៀនមុន ឬមេរៀនបន្ទាប់ វាកម្រនឹងមានការសង្កេតមើលមេរៀនដែលទាក់ទងគ្នា ជាបន្តបន្ទាប់ក្នុងរយៈពេលជាច្រើនថ្ងៃ ឬច្រើនសប្តាហ៍។

　សូម្បីតែអ្នកដែលមានបទពិសោធន៍សិក្សានៅបរទេសរយៈពេលវែង ជាធម្មតាមិនដែលសង្កេតមើលមេរៀនជាច្រើនក្នុងថ្នាក់រៀនតែមួយពេញមួយឆ្នាំសិក្សានោះឡើយ។

　ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការគ្រប់គ្រងមេរៀនជាក់ស្តែងត្រូវបានអនុវត្តជាបន្តបន្ទាប់ពេញមួយឆ្នាំសិក្សា។ ប្រសិនបើគ្រូបង្រៀនបញ្ចូលការរៀនសូត្រដែលផ្តោតលើគោលវិធីសិស្សមជ្ឈមណ្ឌលទៅក្នុងមេរៀនរបស់ពួកគេ ការប្តេជ្ញាចិត្តរយៈពេលមួយឆ្នាំពិតជាត្រូវការចាំបាច់។ ការងារជាក្រុមក៏ទាមទារឲ្យធ្វើម្ដងហើយម្ដងទៀតផងដែរ—មិនមែនតែម្តងទេ ប៉ុន្តែច្រើនដង—ដើម្បីឲ្យសិស្សស្គាល់វិធីសាស្រ្តសិក្សានេះ។
　ដូច្នេះហើយ ទោះបីជាអ្នកសង្កេតមើលមេរៀនដ៏អស្ចារ្យនៅបរទេសក៏ដោយ វាគួរតែពិបាកក្នុងការបញ្ចូលវាភ្លាមៗទៅក្នុងការបង្រៀនមេរៀនផ្ទាល់ខ្លួនរបស់អ្នក។ ការសម្រេចបាននូវការសិក្សាដែលផ្តោតលើសិស្សមជ្ឈមណ្ឌលដែលមានគុណភាពខ្ពស់ តម្រូវឱ្យមានទស្សនវិស័យរយៈពេលវែង។ វាមិនមែនជាអ្វីដែលអាចសម្រេចបានក្នុងមេរៀនតែមួយ ឬពីរនោះទេ។

　ម្យ៉ាងវិញទៀត នៅពេលអ្នកសង្កេតមេរៀនជាក់ស្តែង ទោះបីជាវាគ្រាន់តែជាមេរៀនបង្រៀនមួយពេលក៏ដោយ ជាទូទៅអ្នកអាចវាស់ស្ទង់កម្រិតជំនាញក្នុងក្រុមការងារបាន។ នៅ​ក្នុង​ថ្នាក់​របស់​គ្រូ​ដែល​ធ្វើ​ការ​ជា​ក្រុម​ជា​ប្រចាំ សកម្មភាពរបស់​សិស្ស​មាន​ភាព​រលូន។ សិស្ស​ដែល​បាន​អនុវត្ត​វិធីសាស្ត្រ​សិក្សា​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ចាប់ផ្តើមធ្វើ​ការ​ពិភាក្សា​ដោយ​មិនមានភាព​ស្ទាក់ស្ទើរ។ អ្នកសង្កេតដែលមានបទពិសោធអាចមើលដឹងថាការរៀនតាមគោលវិធីសិស្សមជ្ឈមណ្ឌលប្រព្រឹត្តទៅជាប្រក្រតី ឬគ្រាន់តែការរៀបចំបង្ហាញសម្រាប់តែមេរៀនណាមួយនោះ។ (ខណៈ​ពេល​ដែល​អាច​មាន​គុណវិបត្តិ ដូចជា​ការងារ​ជា​ក្រុម​ក្លាយ​ជា​រូបមន្ត និង​ខ្វះ​ភាព​ថ្មីៗ នោះ​គឺ​ជា​បញ្ហា​ផ្សេង​ទៀត​ទាំង​ស្រុង។)

　លើសពីនេះ ដើម្បីពង្រឹងការរៀនសូត្រដែលផ្តោតលើសិស្សមជ្ឈមណ្ឌលយ៉ាងពិតប្រាកដ វាមានអត្ថប្រយោជន៍ក្នុងការខិតខំប្រឹងប្រែងជាបន្តបន្ទាប់ មិនត្រឹមតែក្នុងមួយកម្រិតថ្នាក់ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែនៅគ្រប់កម្រិតថ្នាក់ទាំងអស់នៅក្នុងសាលាបឋមសិក្សា ចាប់ពី ថ្នាក់ទី1 ដល់ទី6។ ពេលខ្លះខ្ញុំឮគេនិយាយថា “ការងារជាក្រុមពិបាកសម្រាប់ថ្នាក់ទាប”។ ពិតប្រាកដណាស់ នៅក្នុងថ្នាក់ទាប ការរៀនតាមបែបគ្រូមជ្ឈមណ្ឌល ដែលសិស្សមានភាពអកម្ម អាចមានភាពងាយស្រួលសម្រាប់គ្រូក្នុងការគ្រប់គ្រងថ្នាក់រៀន។

　ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ថា ប្រសិនបើសិស្សនៅថ្នាក់ទាបមានបទពិសោធន៍រៀនមេរៀនតាមបែបអកម្មច្រើនពេក ពួកគេមានទំនោរបង្កើតទម្លាប់រង់ចាំការណែនាំពីគ្រូ។ នេះក៏ទាក់ទងយ៉ាងជិតស្និទ្ធទៅនឹងបញ្ហាប្រឈមដ៏ទូលំទូលាយនៃរបៀបដែលគ្រូបង្រៀន (មានន័យថាសិស្សខ្មែររៀន) តាំងពីថ្នាក់កម្រិតទាប ដល់ថ្នាក់កម្រិតខ្ពស់ និងសូម្បីតែចូលដល់ថ្នាក់វិទ្យាល័យ។

　ការបង្កើតឱកាសសម្រាប់ការសិក្សាតាមបែបសិស្សមជ្ឈមណ្ឌលនៅក្នុងថ្នាក់រៀនមុខវិជ្ជាភាសាខ្មែរនៅកម្រិតថ្នាក់ទាប ខ្ញុំជឿថា វាមានសារៈសំខាន់ណាស់សម្រាប់ការលើកកម្ពស់គុណភាពនៃការអប់រំនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានាពេលខាងមុខ។ នេះ​ក៏​ដោយ​សារ​តែ​ចំនួនម៉ោងថ្នាក់​ភាសា​ខ្មែរ​នៅ​ថ្នាក់​ក្រោម​មានចំនួនម៉ោងច្រើនជាងគេបំផុត។ សិស្ស​ដែល​រៀន​ភាសា​ខ្មែរ​តាម​គោលវិធី​គ្រូ​មជ្ឈមណ្ឌល​ច្រើន​តែមានការលំបាកក្នុងការធ្វើខ្លួនឲ្យរួចផុតពីរបៀបសិក្សាតាមបែបគ្រូមជ្ឈមណ្ឌល ទោះ​បី​ជា​ពួកគេ​ឈាន​ដល់​ថ្នាក់​ខ្ពស់​ក៏​ដោយ។

　តើ​គ្រូ​អាច​យល់​ឃើញ​ថា​បញ្ហា​នេះ​ជា​បញ្ហា​ផ្ទាល់​ខ្លួន​គាត់ដែរ​ឬ​ទេ? បើ​ពួកគាត់យល់ឃើញមែន តើ​ពួកគាត់​ចង់​សង្កេត​មើល​ការ​បង្រៀន​របស់​គ្រូ​ផ្សេងទៀតដែរឬ​ទេ? នោះគួរតែជាការលើកទឹកចិត្តដ៏សំខាន់សម្រាប់ការសិក្សាមេរៀន(Lesson Study)។ ម្យ៉ាងវិញទៀត “ការរៀនសូត្រតាមបែបសកម្ម” គឺទាមទារមិនត្រឹមតែពីសិស្សប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏មកពីគ្រូខ្លួនឯងផងដែរ។

　នេះ​ហើយ​ជា​មូលហេតុ​ដែល​ការងារជាគ្រូ​បង្រៀន​ត្រូវ​បាន​ពិពណ៌នា​ជា​ញឹកញាប់​ថា​ជា​វិជ្ជាជីវៈ​មួយ​ដែល​ទាមទារ​ការ​សិក្សា​ជារៀងរហូត។ គ្រូបង្រៀន​ម្នាក់​ដែល​ខ្ញុំ​គោរព​យ៉ាង​ខ្លាំង​បាន​សង្កត់​ធ្ងន់​ម្តង​ហើយ​ម្តង​ទៀត​ថា “ការ​រៀន​សូត្រ​ពី​សិស្ស​គឺ​សំខាន់​ណាស់”។ ទស្សនវិជ្ជានេះត្រូវបានចែករំលែកយ៉ាងទូលំទូលាយក្នុងចំណោមគ្រូជនជាតិជប៉ុន។　ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី មានពេលមួយខ្ញុំបានឮលឺថា នៅពេលដែលគ្រូជនជាតិជប៉ុនដែលខ្ញុំស្គាល់បានព្យាយាមបង្ហាញ “ភាពចាំបាច់នៃការរៀនពីសិស្ស” ដល់គ្រូបង្រៀនជនជាតិខ្មែរ ពួកគេបានឆ្លើយថា “ហ៎ា? មិនមែនជាគ្រូទេដែលត្រូវបង្រៀនសិស្ស? ហេតុអ្វីបានជាគ្រូរៀនពីសិស្សវិញ?” អត្ថន័យ​ដែលគ្រូជប៉ុនចង់ព្យាយាមបញ្ជាក់បង្ហាញ មិនបានពន្យល់ឲ្យបានច្បាស់ឡើយ។

　តើ​អ្នក​គិត​យ៉ាង​ណា​ពេល​ឮ​ឃ្លា «​គ្រូ​គួររៀន​ពី​សិស្ស​»? និយាយឱ្យចំទៅ ខ្ញុំយល់ន័យថា គ្រូត្រូវសង្កេតមើលសិស្សគាត់ដោយប្រុងប្រយ័ត្ន ហើយសង្កេតដោយផ្ទាល់នូវដំណើរការសិក្សារបស់សិស្ស។ លើសពីនេះ ដំណើរការសិក្សារបស់សិស្សម្នាក់ៗ ឆ្លុះបញ្ចាំងពីបុគ្គលិកលក្ខណៈរបស់ពួកគេ។ នៅក្នុងថ្នាក់រៀនរបស់អ្នក សិស្សផ្លាស់ប្តូរជារៀងរាល់ឆ្នាំមែនទេ? ដូច្នេះហើយ ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ផ្តល់ឱកាសដល់លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ នូវឱកាសថ្មីៗ ដើម្បីរៀនអ្វីថ្មីៗពីសិស្សថ្មី។

　ទោះបីជាកិច្ចតែងការមេរៀនរបស់អ្នកដូចគ្នាទៅនឹងឆ្នាំមុនក៏ដោយ ក៏សិស្សជាក់ស្ដែងនៅក្នុងថ្នាក់របស់អ្នកនៅឆ្នាំនេះគឺខុសគ្នា។ ជាធម្មតា របៀបដែលអ្នកដឹកនាំមេរៀនក៏នឹងផ្លាស់ប្តូរដែរ។ ឬប្រហែលជា តាមរយៈការរៀបចំមេរៀនកាលពីឆ្នាំមុន អ្នកអាចកែសម្រួលវិធីសាស្រ្តបង្រៀនថ្មីរបស់អ្នកបន្តិច។ វាគឺជា “ការសាកល្បង និងមានកំហុស” ដែលធ្វើឲ្យគុណភាពមេរៀនរបស់អ្នកមានភាពប្រសើរឡើង។

　ហើយវាពិតជាអស្ចារ្យណាស់ ប្រសិនបើការខិតខំប្រឹងប្រែងបែបនេះមិនមែនគ្រាន់តែជាការខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ ប៉ុន្តែជាការជំរុញឱ្យមានបរិយាកាសទូទាំងសាលាមានភាពប្រសើរឡើងជាបន្តបន្ទាប់។ នោះហើយជាកន្លែងដែលខ្ញុំដាក់ការរំពឹងទុកយ៉ាងខ្លាំងទៅលើនាយកសាលា នាយករង និងអ្នកដឹកនាំថ្នាក់រៀន។

　បរិយាកាសនៅសាលារបស់អ្នកយ៉ាងម៉េចដែរ?

　យើងនឹងបន្តប្រធានបទនេះម្ដងទៀតនៅពេលក្រោយ។

グループワークを含む生徒中心の授業方法の充実のためには、学校全体での継続的な取り組みが必要です。グループワークを考える：その２

　私のような部外者が学校を訪問して授業を参観しても、通常その日に実施される授業を一コマか二コマ観察するだけです。

　読者のみなさんの中には、日本の学校を訪問して授業を参観した経験がある先生もいるはずです。その場合も、その日の授業を単発で観察するだけです。 前後の授業の説明を聞くことはあっても、実際に数日、数週間と継続して観察することはまずありません。

  長期の留学経験のある方でも、年間を通して同じクラスの授業を見学した経験のある人はおそらくいないでしょう。

　けれども、実際の教室運営は、1年間を通して継続して実施されます。先生が生徒中心の学びを授業に取り入れるとすれば、やはり年間を通しての取り組みが必要です。グループワークも、一度だけではなく何度も繰り返すことで、生徒自身がその学習方法に慣れていく。
　ですから、もしあなたが外国で素敵な授業を観察しても、それをすぐにあなたの授業に導入するのは難しいはずです。質の高い生徒中心の学びのためには、長期的な視野での取り組みが必要だからです。一つ二つの授業で、達成できるものではないのです。

　実際に授業を観察すると、たとえそれが一回きりの授業でも、グループワークの習熟度はだいたい把握できます。日ごろからグループワークに取り組んでいる先生の授業であれば、生徒の動きもスムースです。生徒自身の学びの方法を実践してきた生徒たちは、戸惑うことなく自分たちの話し合いを始めます。（グループワークのやり方が形骸化して、いつも同じでフレッシュでないという弊害が見られることもありますが、それはまた別の話です）。

　さらに、生徒中心の学習を充実させるためには、1学年だけではなく、小学校であればG1からG6まで継続した取り組みがあると良い。「低学年ではグループワークは難しい」という声を聴くことがあります。確かに、低学年では先生中心の受け身学習が生徒をコントロールしやすいという面はあるでしょう。

　けれども、低学年で受け身学習の授業をたくさん受けてしまうと、どうしても先生の指示を待つ姿勢が生徒に身についてしまう傾向があるように私は感じています。これは主にクメール語をどのように学ぶかという大きな課題とも関連しています。

　低学年のクメール語の授業の中に生徒主体の学習の場を作り出せるかが、これからのカンボジアの教育の質向上には欠かせないと思うのです。なぜなら、低学年でのクメール語の占める時間数は、とても多いからです。クメール語の学習で、教師中心の学習法を身につけた生徒は、高学年になってもその束縛からなかなか自由になれない傾向があるように感じるのです。

　先生たちがこの課題を自分の問題として捉えられるか？　もし自分の課題として捉えられるのであれば、たとえば他の先生の教え方を見学したいと思うでしょう？　それが授業研究の大きなモチベーションになるはずです。つまり、生徒だけではなく、先生自身にも「主体的な学び」が求められているのです。

　教師が「学び続けることが求められる職業」と言われるのはこのためです。私の尊敬する先生は「生徒から学ぶことが大切だ」と何回も口にしていました。けれども、私の知り合いの日本の先生がカンボジアの先生に「生徒から学ぶことの必要性」を伝えたところ、「エッ？　先生が生徒に教えるのでしょう？　どうして先生が生徒から学ぶのですか？」と言われて、真意が上手く伝わらなかったということを聞いたことがあります。

　「先生は生徒から学ぶ」という言葉を聞いて、皆さんはどう思いますか？　ごく簡単にいえば、生徒をよく観察し、生徒の学びのプロセスを先生自身が実感しなければいけない、ということだと私は理解しています。そして、生徒の学びには生徒一人一人の個性がある。皆さんの教室で、生徒は毎年新しく代わっていくでしょう？　ですから、毎年新しい生徒から新しい学びを先生が学ぶ機会があるわけです。

　もしあなたが使っている授業案が昨年と同じだとしても、実際の授業は昨年と今年では生徒が違います。自然と授業の進め方にも違いが生まれてくるはずです。あるいは昨年の学びを活かして、あなた自身が授業のやり方を少し変更するかもしれません。そういう試行錯誤があってこそ、あなたの授業の質は向上するのです。

　そして、そのような取り組みが個人での努力に留まらず、学校全体で取り組む雰囲気があればとっても素敵です。そこが校長先生、副校長先生、学年のリーダーの先生たちに大きく期待するところです。

　あなたの学校の雰囲気はどうですか？　

　この話題、もう一回続きます。